İNSAN HAKLARININ ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUNMASI

İkinci Dünya Savaşı sürecinde ve sonrasında totaliter rejimler tarafından gerçekleştirilen insan hakları ihlallerinin etkisi ile insan haklarının devletlerin iç meselesi olduğu yönündeki anlayış terk edilmiştir.

Öte yandan, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bireyler, uluslararası hukukun öznesi konumuna gelmişler ve uluslararası düzeyde hak arama yetkisine kavuşmuşlardır.

Bu gelişmeler ışığında insan haklarının uluslararası ölçekte denetimi için girişimler hız kazanmıştır.

1. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından uluslararası barış ve güvenliği sağlama amacına ulaşmak için insan haklarının korunması ve geliştirilmesi gerektiği anlayışıyla, 1945 yılında Birleşmiş Milletler (BM) kurulmuştur.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sisteminin Hukuki Dayanakları:

• İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948)

https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/9a3bfe74-cdc4-4ae4-b876- 8cb1d7eeae05.pdf

10 Aralık 1948'de, BM Genel Kurulu tarafından kabul edilmiştir. Hukuken bağlayıcı olmasa da tarihsel ve manevi değeri yüksek bir metindir. 10 Aralık günü her yıl Uluslararası İnsan Hakları Günü olarak kutlanır.

•  Birleşmiş Milletler Şartı (1945)

https://turkiye.un.org/tr/33499-birlesmis-miletler-antlasmasi

•  Temel İnsan Hakları Sözleşmeleri (9 Ana Sözleşme, 9 Ek Protokol)

https://www.ohchr.org/en/core-international-human-rights-instruments-and-their-monitoring-bodies

Birleşmiş Milletler Şartı’na Dayalı Koruma Mekanizmaları:

• İnsan Hakları Konseyi

https://www.ohchr.org/en/hrbodies/hrc/home

• Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması (EPİM)

https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/upr/upr-main

• Özel Prosedürler

https://www.ohchr.org/en/special-procedures-human-rights-council

• • Özel Raportörler
  • Çalışma Grupları
  • Özel Temsilciler
• Şikâyet Usulü

https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/hrc/complaint-procedure/hrc-complaint-procedure-index

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sözleşmelerine Dayalı Koruma Mekanizmaları:

• Günümüzde 9 sözleşme ve 9 ek ihtiyari protokol olmak üzere 18 BM insan hakları sözleşmesi bulunmaktadır.
• Türkiye bunlardan 15’ine taraf ülke konumundadır.
• Söz konusu uluslararası hukuk kaynaklarının taraf devletlerde uygulanmasını izlemek üzere halihazırda 10 denetim mekanizması mevcuttur.

2. AVRUPA KONSEYİ

5 Mayıs 1949 Londra Anlaşması: 10 Avrupa ülkesi tarafından, II. Dünya Savaşından sonra benzeri bir trajedinin yaşanmaması amacıyla kurulmuştur.

Merkezi Strazburg/Fransa’dadır. Günümüzde 46 üye devlet bulunmaktadır. Türkiye, kurucu üyelerden sayılmaktadır.

Avrupa Konseyi İnsan Hakları Denetim Sistemi:

Temel Denetim ve Danışma Organları:

• Bakanlar Komitesi

https://www.coe.int/en/web/cm

Üye devletlerin Dışişleri Bakanlarından veya Avrupa Konseyi nezdindeki Daimî Temsilcilerinden oluşmaktadır.

Komite; Avrupa Konseyi bütçesinin kabulü, yeni üye alımı, AİHM kararlarının uygulanması ve Konsey sözleşmelerinin kabul edilerek imzaya açılması konularında yetkilere sahiptir.

• Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi

https://pace.coe.int/en/

Üye devletlerin parlamento örgütlerinden gelen temsilcilerden oluşmaktadır.

Avrupa Konseyi Genel Sekreteri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) yargıçları ve AK İnsan Hakları Komiseri’nin seçimleri AKPM tarafından gerçekleştirilmektedir.

Meclis bünyesindeki komisyonlar tarafından üye ülkelerdeki insan hakları durumu izlenerek rapor taslakları oluşturulmaktadır. Rapor taslakları, ilgili komisyondan geçtikten sonra AKPM Genel Kurulu’nda onaylanarak karar haline gelmektedir.

• Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi

https://www.coe.int/en/web/congress

Kongre; belediye başkanları ve yerel yönetim temsilcilerinden oluşmaktadır.

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’ndaki ilkelerin hayata geçirilmesi yönünde faaliyet gösteren bir organdır.

• Venedik Komisyonu

https://www.venice.coe.int/webforms/events/

• • Anayasa yapım süreçlerine yardım etme,
  • Seçimler ve siyasi partilerle ilgili düzenlemelere yardımcı olma,
  • Anayasa yargısı ve ulusal insan hakları mekanizmaları ile işbirliği yapma,
  • Çeşitli uluslararası konularda raporlar hazırlama,
  • Seminerler düzenleme yönünde faaliyetler göstermektedir.

Temsil Makamları:

• Avrupa Konseyi Genel Sekreteri

https://www.coe.int/en/web/tirana/secretary-general

• Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri

https://www.coe.int/en/web/commissioner/the-commissioner#:~:text=Welcome,Robles%20(1999%2D2006).

Sözleşme Temelli Başlıca Mekanizmalar:

Avrupa Konseyi sisteminde 1 Haziran 2022 tarihi itibarıyla 226 Avrupa Konseyi sözleşmesi bulunmaktadır.

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), hakları topluca güvence altına almak için Avrupa Konseyi üyelerinin üzerinde anlaştıkları metindir.

AİHS, 4 Kasım 1950 tarihinde imzalanmış, 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf

9909199. İnsan Hakları Sözleşmesi’nin başlıca denetim organı İnsan Hakları Mahkemesi’dir.
1000. : Fransa/Strasbourg
128265899. : 1959
3. hale gelmesi: 1998

5. başvuru hükümleri AİHS ile düzenlenmektedir.

Bireysel Başvuru (AİHS Md. 34):

Bireylerin kendilerine yönelik bir hak ihlaline karşı iç hukuk yollarını tükettikten sonra doğrudan AİHM’e başvurabilmesi, AİHS’nin oluşturduğu hukuki koruma sisteminin en belirgin özelliğidir.

Bireysel başvuruda bulunma yetkisi gerçek kişilere, hükümet dışı örgütlenmelere ve kişi gruplarına aittir.

Devlet Başvurusu (AİHS Md. 34):

Taraf devletlerden her biri Sözleşme veya ek protokollerin ihlal edildiği iddiasıyla başka bir sözleşmeci devlet aleyhine AİHM’ye başvurabilir.

Başvurunun yapıldığı sırada hem AİHM’e başvuran hem de aleyhine başvuruda bulunulan devlet veya devletlerin Sözleşmeye taraf olmaları gerekir.

3. AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI

AGİT, katılımcı devletlere insan hakları alanındaki yükümlülüklerinin hayata geçirilmesinde katkıda bulunmak üzere oluşturulan üç uzman kuruma sahiptir.

• Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Birimi (DKİHB)

https://www.osce.org/odihr

• Milli Azınlıklar Yüksek Komiseri (MAYK)

https://www.osce.org/hcnm

• Medya Özgürlüğü Temsilcisi (MÖT)

https://www.osce.org/representative-on-freedom-of-media